منشور غذايي براي کودکان بيمار(1)

در کشور ما عادات و سنن خاصي در مورد تغذيه در بيماري ها وجود دارد که در برخي موارد منطبق با اصول صحيح تغذيه اي نيست و مي تواند بسيار زيان آور و مخاطره آميز باشد. اين مسأله در کودکان اهميت بيشتري دارد، زيرا اين گروه سني به علت رشد سريع و تغييرات وسيعي که در بدنشان انجام مي شود، و نيز به دليل مواجهه کمتر با ميکروب ها و عفونت ها، در برابر بيماري ها حساس ترند و چنانچه برنامه غذايي آنان به خصوص در بيماري ها به طور صحيح مديريت نشود، لطمات بسيار مهم و گاه جبران ناپذيري به سلامت آنان وارد مي شود.
به طور کلي در بيماري ها برنامه غذايي افراد در حد وسيعي محدود مي گردد و بسياري از مواد غذايي معمول روزانه ممنوع و يا به شدت محدود مي شوند. اين تغييرات به خصوص در مورد کودکان گسترده تر است.
برخي از مواد غذايي که تحريم مي شوند نه تنها براي آنان مضر نيستند، بلکه فوايد و خواص زيادي نيز در بردارند. بعضي از اين مواد حتي در بهبود بيماري ها و پيشگيري از بسياري از امراض نيز مؤثرند، ولي متأسفانه محدود کردن آنها موجب پيشرفت بيماري و تأخير در بهبود آن و طولاني شدن دوران نقاهت خواهد شد. علاوه بر اين، معمولاً در بيماري ها برنامه غذايي بسيار محدود و يکنواخت شده و به سوپ، پلو با ماست و تعداد محدودي غذاهاي ديگر محدود مي گردد که اين امر موجب بي اشتهايي بيشتر کودک و دلزدگي او از غذاخوردن و نيز عدم دريافت مواد مغذي کافي خواهد شد.
پس از اين مقدمه بهتر است ابتدا به چگونگي تغذيه و تحريم هاي غذايي معمول در دوران بيماري در بين کودکان پرداخته شود و يک ارزيابي تغذيه اي در مورد الگوي غذايي اطفال در طول دوران بيماري و نقاهت انجام گيرد. در اين مجموعه به چگونگي تغذيه در يک نوع عارضه شايع در بين کودکان اشاره خواهيم داشت.
يکي از بيماري هايي که در بين کودکان شيوع بالايي دارد، سرماخوردگي و عفونت هاي تنفسي است. با شروع فصل پاييز شيوع اين بيماري افزايش يافته و در فصل زمستان به نهايت درجه خود مي رسد. در اين عارضه به طور معمول تحريم هاي زيادي در برنامه غذايي اطفال اعمال مي گردد، از جمله آنکه از گروه و شير و لبنيات، ماست و کشک معمولاً از برنامه غذايي حذف مي شوند. از گروه ميوه ها، ميوه هاي با طعم کمي ترش از قبيل پرتقال، گريپ فروت، نارنگي، کيوي، شاه توت، توت فرنگي و نيز ميوه هايي مانند خربزه، انگور و طالبي تحريم مي گردند.
از گروه سبزي ها، اکثراً سبزي خوردن، فلفل فرنگي، فلفل دلمه اي و در برخي موارد گوجه فرنگي حذف مي شوند، زيرا به اعتقاد برخي از افراد اين سبزي ها داراي بو و طعم قوي هستند و موجب تشديد عوارض سرماخوردگي مي شوند.

چه بسا ديده مي شود که انواع خورش ها به علت آنکه سرخ کرده هستند و برخي خوراک ها از قبيل کشک بادمجان، ميرزاقاسمي، انواع دلمه، کباب تاوه و بعضي غذاهاي ديگر تحريم مي شوند، زيرا باور برخي از والدين اين است که اين غذاها محرکند و باعث تشديد علائم سرماخوردگي و سرفه و يا حتي تب مي شوند. لازم به ذکر است که چنانچه سرماخوردگي و تب خيلي شديد باشد، بايد حتماً تحت نظر پزشک متخصص به درمان آن پرداخته شود. در اين حالت کودک هيچگونه اشتهايي به خوردن غذا ندارد و بايد از سوپ هاي رقيق استفاده گردد، ولي پس از پايان گرفتن شدت بيماري، لزومي به تحريم هاي شديد غذايي و محدود کردن زياد برنامه غذايي نيست.
لازم است در اين دوران روزانه از وعده هاي کوچک و متعدد غذايي استفاده شود، بدين معنا که تعداد وعده هاي غذايي افزايش يافته و مقدار غذا در هر وعده کاهش يابد.
در يک ارزيابي کلي متوجه مي شويم که بسياري از غذاهايي که در مواقع سرماخوردگي مورد بي مهري قرار مي گيرند و از الگوي غذايي حذف مي شوند، بسيار مفيد و حاوي ارزش تغذيه اي بالا هستند، از جمله ماست و کشک که از منابع بسيار خوب و غني کلسيم و فسفر مي باشند. ضمناً حاوي پروتئين با کيفيت بسيار خوب نيز هستند که تأثير بسزايي بر رشد جسمي کودکان داشته و از فاکتورهاي مهم غذايي در دوران رشد محسوب مي شوند.
ماده مغذي ديگري که در ماست و کشک به مقدار قابل توجه وجود دارد، روي است که در رشد کودکان بسيار مؤثر مي باشد و نيز در حفظ مقاومت بدن در برابر بيماري ها تأثير مهمي دارد.
لبنيات همچنين حاوي مقادير مناسبي ويتامين هاي گروه B هستند که اين ويتامين در سلامت سيستم عصبي مؤثر است.
البته ماست ترش و انواع کشک پرچرب و شور مي توانند موجب تحريک مخاط تنفسي و تشديد عوارض بيماري بشوند، ولي ماست با طعم طبيعي، کشک رقيق و کم چربي و بدون نمک يا با نمک کم مي توانند مورد استفاده قرار گيرند.
مرکبات که اکثراً به علت طعم ترش و شيرين در سرماخوردگي تحريم مي شوند، از بهترين منابع ويتامين C هستند که در پيشگيري از بيماري ها نقش مهم و اساسي دارند. همچنين کيوي، شاه توت و توت فرنگي نيز حاوي مقدار قابل توجهي ويتامين C مي باشند.
برخي ديگر از ميوه هايي که در سرماخوردگي از برنامه غذايي حذف مي شوند، مانند طالبي، مقدار زيادي کاروتن دارند که در بدن تبديل به ويتامين A مي شود. اين ويتامين نيز مانند ويتامين C در افزايش مقاومت بدن بسيار مؤثر است.

سبزي هايي که در عفونت هاي تنفسي از الگوي غذايي کودکان کنار گذارده مي شوند، از ارزش تغذيه اي بالايي برخوردارند و سرشار از مواد مغذي مورد نياز انسان مي باشند که در بهبود بيماري و نيز پيشگيري از عفونت هاي بعدي بسيار مؤثرند.
البته سبزي هايي که داراي طعم تند و قوي هستند در اين دوران توصيه نمي شوند، زيرا مي توانند موجب تحريک حلق، گلو و مخاط تنفسي بشوند.
در مورد خورش ها لازم به ذکر است که انواع متنوع خورش هاي ايراني که اکثراً حاوي سبزي هاي مفيد و خوشمزه مي باشند در حفظ سلامت انسان نقش مهمي دارند. به خصوص براي کودکان که نياز بيشتري به مواد مغذي از جمله ويتامين ها دارند، اين امر اهميت بيشتري پيدا مي کند.
اما در مورد اين مسأله که خورش ها اکثراً به علت سرخ کردن طولاني و عميق و با استفاده از روغن زياد، در سرماخوردگي مي توانند مضر واقع شوند، بايد گفت که اين نوع خورش هاي چرب و پر روغن و طولاني سرخ شده نه تنها در بيماري هاي تنفسي بلکه در موارد عادي و براي عموم مردم از کودک و نوجوان، بزرگ و کوچک و زن و مرد، زيان آور و مخاطره انگيز است و در همه موارد اعم از بيماري و سلامت، هرگز نبايد از چنين غذاهايي استفاده کرد، ولي خورش هاي کم چربي که اکثراً به صورت پخته يا تفت داده شده با روغن کم و به مدت کوتاه طبخ مي شوند مفيد بوده و داراي ارزش تغذيه اي بالايي هستند، خصوصاً انواع خورش هاي حاوي سبزي، چنانچه به طور صحيح طبخ شوند بسيار مفيد خواهند بود و چون با برنج مصرف مي شوند مي توانند قسمتي از کالري مورد نياز کودکان مبتلا به بيماري هاي عفوني را که اتلاف انرژي در بدنشان وجود دارد تأمين نمايند.
غذاهايي مانند کشک بادمجان، ميرزاقاسمي، دلمه و نظاير آن نيز چنانچه به صورت پخته تهيه شوند، مثلاً اگر بادمجان را به جاي سرخ کردن کباب نموده و يا مواد دلمه به صورت بخارپز يا آبپز با آب کم تهيه شده و در موارد لزوم فقط به تفت دادن کوتاه مدت با روغن کم اکتفا شود، مي توان مطمئن بود که نه تنها مضر و تشديد کننده بيماري نيستند، بلکه به خاطر مواد مغذي مفيدي که در آنها وجود دارد مي توانند به کنترل و بهبود بيماري کمک کنند.
در مورد ميوه ها بايد توجه داشت که ميوه هاي ترش مي توانند باعث تحريک سرفه، گلودرد و حساسيت مخاط حلق، گلو و حنجره بشوند، بنابراين در مورد اين قبيل ميوه ها، مانند پرتقال، گريپ فروت، نارنگي، کيوي، شاه توت و توت فرنگي که سرشار از ويتامين C هستند، بايد از نوع رسيده و شيرين آنها براي افراد مبتلا به سرماخوردگي استفاده شود. برخي ديگر از ميوه ها مانند خربزه، انگور و حتي در بعضي موارد طالبي و انار ممکن است در برخي افراد توليد حساسيت به هنگام سرماخوردگي بنمايند که اين امر به علت توليد هيستامين در بدن آنها است، بنابراين مصرف اين قبيل ميوه ها براي اين افراد توصيه نمي شود. اکثراً ديده شده که در انواع سرماخوردگي، آنفولانزا و اصولاً عفونت هاي تنفسي فوقاني، بعضي از مواد خوراکي و غذاها به طور مکرر مورد استفاده قرار مي گيرند و در واقع غذا و ميان وعده هاي افراد مبتلا، به يک سري از غذاها و مواد غذايي خاص از قبيل سوپ، آش هاي خيلي رقيق و بي مزه و بدون هيچ نوع چاشني( مانند آب ليموترش، کشک، آبغوره و غيره)، آب ليموشيرين، چاي کمرنگ، مرغ پخته با برنج، خوراک ماهيچه با برنج و امثال آن محدود مي شود. اين نوع تغذيه که در واقع مي توان واژه تک خوري را به آن اطلاق نمود موجب يکنواختي برنامه غذايي و دلزدگي و تنفر کودک از غذا شده و بي اشتهايي او را تشديد مي کند و باعث مي شود که کودک از خوردن غذا امتناع ورزد و حتي ممکن است مصرف غذا در او ايجاد تهوع بنمايد، نتيجه اين کم غذايي و عدم دريافت مواد مغذي کافي، ضعف شديد، تشديد بيماري و به تعويق افتادن روند بهبودي است. همچنين اگر مدت بيماري طولاني شود، اين قبيل محروميت هاي غذايي به رشد اطفال نيز لطمه وارد مي سازد. پس لازم است در دوران بيماري و نقاهت کودکان و اصولاً همه افراد، از غذاهاي حاوي ارزش تغذيه اي بالا، مفيد، خوشمزه و متنوع استفاده شود.
منبع: دنياي تغذيه، شماره 101.